หัดแต่ง " ฉันท์ " กันง่ายๆ

                                                                             Flickr 

หัดแต่ง " ฉันท์ " กันง่ายๆ

น่าจะเคยได้ยินคำว่า กาพย์กลอนโคลงฉันท์
ซึ่งอันที่จริง ถ้อยคำดังกล่าวข้างต้น เปรียบได้กับการลำดับความง่ายไปหายากของบทร้อยกรองของไทย
การจะหัดแต่งฉันท์ให้ง่าย ต้องผ่านการหัดแต่งบทร้อยกรองอื่นๆมาก่อน จนชำนาญ จึงจะบังเกิดผล
โดยเฉพาะอย่างยิ่ง การมีคลังศัพท์ คำคล้าย,คำเหมือน,คำไวพจน์ เก็บไว้ จะทำให้แต่งบทประพันธ์ได้สะดวกขึ้น

ฉันท์ 

เป็นการประพันธ์ / ฉันทลักษณ์ 

ที่มีการกำหนดจังหวะของพยางค์เสียงหนัก(ครุ) - เสียงเบา(ลหุ) เป็นกฎลักษณะเด่น

ฉันท์ มีที่มาจากประเทศอินเดีย ของเดิมแต่งเป็นภาษาบาลี และสันสกฤต 

โดยเฉพาะในภาษาบาลี มีตำราที่กล่าวถึง วิธีแต่งฉันท์ไว้ เป็น ๑๐๘ แบบ

เรียกชื่อว่า "คัมภีร์วุตโตทัย" 
(แต่ที่คนไทยคุ้นเคยน่าจะเป็นบทสวดมนตร์ของศาสนาพุทธ)

ไทยเราเอามาใช้ไม่หมด เลือกเอามาแต่เฉพาะแบบที่เห็นว่าไพเราะ

อ่านแล้วมีทำนองอันสละสลวย และเหมาะแก่การที่จะบรรจุคำในภาษาไทยได้ดี เท่านั้น 

ไทยเราได้เลียนแบบโดยเพิ่มเติม บังคับสัมผัสระหว่างวรรค เพื่อให้เกิดความไพเราะตามแบบนิยมของไทย ซึ่งไม่มีในภาษาเดิม

ครุ คือพยางค์ที่มีเสียงหนัก

ได้แก่ พยางค์ที่ประกอบด้วย สระเสียงยาว (ทีฆสระ)

และ สระเกินทั้ง ๔ คือ สระ อำ ใอ ไอ เอา

และพยางค์ที่มีตัวสะกดทั้งสิ้น เช่นตา ดำ หัด เรียน ฯลฯ

ลหุ คือพยางค์ที่มีเสียงเบา

ได้แก่พยางค์ที่ประกอบด้วย สระสั้น(รัสสระ) ที่ไม่มีตัวสะกด เช่น พระ จะ มิ ดุ แกะ ฯลฯ

 คำ บ ก็ดี คำที่ประสมด้วย สระอำ ในแม่ ก กา ก็ดี ใช้เป็นลหุได้

ในอดีต คำที่ประสมด้วยสระอำ เรายังใช้เป็นคำ ลหุ 

แต่ปัจจุบันไม่ใคร่นิยมใช้เป็นคำลหุ เพราะถือว่า เป็นเสียงที่มีตัวสะกดแฝงอยู่ด้วย

*ความเข้มงวดในฉันทลักษณ์ มีการเปลี่ยนแปลงไปตามยุคสมัยนิยม กวี และผู้เขียนตำรา ...ไม่มีความตายตัว 

ในบทประพันธ์ที่มีชื่อเสียงของไทยแต่อดีต นิยมแต่งไม่กี่แบบ อันได้แก่

- อินทรวิเชียรฉันท์ ๑๑

- โตฏกฉันท์๑๒

- วสันตดิลกฉันท์๑๔

- มาลินีฉันท์ ๑๕

- สัททลวิกกีฬิตฉันท์ ๑๙

- สัทธราฉันท์ ๒๑

- วิชชุมมาลาฉันท์ ๘

- มาณวกฉันท์ ๘

- ภุชงคประยาตฉันท์ ๑๒

        ฯลฯ

การหัดแต่งฉันท์ ควรเริ่มจากแบบง่ายๆ ไปหายาก

โดยมีฉันท์ ที่เป็นแบบพื้นฐานไม่มากแบบ

หากแต่งจนคุ้นเคย สามารถปรับไปแต่งฉันท์อื่นๆได้ง่ายๆ

การหัดแต่ง

ขอแนะนำให้เริ่มต้นไปตามลำดับ  ดังจะกล่าวต่อไปนี้

๑.วิชชุมมาลาฉันท์ ๘

๒.สาลินีฉันท์ ๑๑

๓.ภุชงคประยาตฉันท์ ๑๒

๔.อินทรวิเชียรฉันท์ ๑๑

๕.อินทรวงศ์ฉันท์ ๑๒ 

๖.วสันตดิลกฉันท์ ๑๔

๗.อีทิสังค์ฉันท์ ๒๐

วิชชุมมาลาฉันท์ ๘ แต่งคล้าย กาพย์สุรางคนางค์ ๓๒/กาพย์สุรางคนางค์๒๘
สาลินีฉันท์ ๑๑ , อินทรวิเชียรฉันท์ ๑๑ แต่งคล้าย กาพย์ยานี ๑๑
อินทวงศ์ฉันท์ ๑๒ แต่งคล้าย อินทรวิเชียรฉัท์ ๑๑
ภุชงคประยาตฉันท์ ๑๒ แต่งคล้ายกลอนหก

การปูพื้นฐานเพียงเท่านี้ ก็พอแก่การปรับตัวไปสู่การแต่งฉันท์ทั้งหมดได้ ที่เหลือก็คือ หมั่นสร้างประสบการณ์

ความยากของการแต่งฉันท์คือ การรู้ศัพท์ที่เป็นรูป ครุ , ลหุ 
จำเป็นจะต้องรู้จักศัพท์ประเภท คำคล้าย,คำเหมือน,คำไวพจน์ ไว้มากๆ ซึ่งส่วนใหญ่จะเป็นศัพท์บาลี-สันสกฤต ที่ภาษาไทยนำมาใช้
(ผู้เขียนใช้วิธีอ่านพจนานุกรม แล้วจดบันทึกไว้เป็นคำๆ ทำแบบง่ายๆไว้ดูเอง-ไม่ได้มาตรฐาน จึงไม่อยากเผยแพร่)
หากไม่จดบันทึก-ท่องจำไว้ ก็ค้นหาในอินเทอร์เน็ตได้
ข้อจำกัดของศัพท์ ทำให้การแต่งฉันทให้ได้เนื้อหาตามต้องการเป็นเรื่องยาก-ใช้เวลานาน
คนแต่งจึงไม่อยากแต่ง
ความที่มีคำ ลหุ + ศัพท์บาลี-สันสกฤต ทำให้ฉันท์ส่วนใหญ่อ่านยาก-เข้าใจยาก
คนอ่านจึงไม่อยากอ่าน

* บทความที่เกี่ยวข้อง

วิธีแต่งกลอนให้เก่ง....ไพเราะ 

 < avijjapikkhu.blogspot.com/2011/10/blog-post_6204.html> 

ฉันทลักษณ์-ตัวอย่าง

วิชชุมาลาฉันท์ ๘ 

สาลินีฉันท์ ๑๑

 

 ภุชงคประยาตฉันท์ ๑๒

 

 อินทรวิเชียรฉันท์ ๑๑

 

( คำภาษาบาลี อย่าสนใจ เพราะแต่งแบบบาลี ไม่มีสัมผัสใน - สัมผัสนอก )

อินทวงสฉันท์ ๑๒

 

วสันตดิลกฉันท์ ๑๔

 

อีทิสฉันท์ ๒๐

 

ภาพประกอบ จาก  <http://thaiarc.tu.ac.th/poetry/chan/index.html#20etis>

*ในเว็ปข้างบน มีบางฉันท์ ที่สร้างแผนผังผิดหลักฉันทลักษณ์
เมื่อเข้าไปค้นหา ขอให้เปรียบเทียบ กับ ฉันท์ตัวอย่างด้วย

๒๖ พฤศจิกายน ๒๕๕๔